“Soluğumun Rengi Dünya ile Göz Göze” Kitabı Üzerine Bir İnceleme

Şair Sabahattin Yalkın’ın

“Soluğumun Rengi Dünya ile Göz Göze” Kitabı Üzerine Bir İnceleme

Fatma ŞAHİN GÜNDOĞAN

 

Kitap şairin 2004 yılında Gerçek Sanat Yayınlarından çıkardığı 11. Şiir kitabıdır.

Şair yaşamı boyunca şiirler yazmış olup ilk şiiri 1953 yılında Devrimci Gençlik gazetesinde (Antakya, 1953) yayınlanmıştır. Antakyalı olarak kentine ve dünyaya ait pek çok bulguyu ve gözlemlerini şiirleriyle buluşturan Anadolu ve memleket aşığı bir şairdir…

İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik Fakültesini bitirdikten sonra su taşkınları mühendisi olarak DSİ’de (1960 – 70), Subilimi Yüksek Mühendisi olarak Elektrik İşleri Etüt İdaresinde 1970 den 1993 yıllarına dek çalışır. Bu bağlamda Budapeşte Teknik Üniversitesi – Vituki işbirliği ile 1970 li yıllarda Macaristan’da, Delft Teknoloji Enstitüsü’nde 1973 ve 1974 yıllarında hidroloji /subilimi konusunda lisansüstü eğitim görmek için Hollanda’da bir süre yaşar. Paris ve Cenevre’ de yapılan uluslararası su toplantılarında Türk delegasyonu olarak görevlendirilir. Gerek bu toplantılarda dolayı gerekse de bir gezi sevdalısı olarak dünyayı dolaşmasından dolayı da pek çok yaşama ait gözlemlerini şiirlerine ustalıkla yerleştirir.

 

O yılara tekrar bakacak olursak Macaristan ve çevresi 1970’lerden sonra Gulaş Komünizmi olarak adlandırılan bir dönem içerisindedir. Türkiye ile ilk ilişkiler Macar Dışişleri Bakanı’nın 1968’de Türkiye’ye gelmesi ile 1971’de de İhsan Sabri Çağlayangil’in Macaristan’a gitmesi ile devam eder. 1974’de iki ülke ticaret anlaşması ve tasfiye protokolü imzalarlar…
Dolayısı ile şairimizin de Macaristan’a olan yolculuğu bu anlaşmalar sayesinde mümkün olur.Hem yüksek lisans eğitimi hem de orada iş için bulunması nedeniyle çoğu şiirlerine özne ve nesne oluşturan mekânlar bu kentlerde yazılıp aktarılmaktadır.

 

Antakya aşığı Sabahattin Yalkın Memleketi için Altın Öğütler ile ilgili Belediyecilere Selamlar başlığında seçime katılacak başkanlar için 02-03-2019 da kaleme aldığı Antakya Toplumcu Halk Gazetesi’ndeki yazısında tarihsel öneme sahip Antakya’nın hak ettiği gibi korunamadığına vurgu yapar:

 

“…1973-1974 yıllarında Hollanda’da Lisansüstü eğitim yaparken, çeşitli ülkelerden gelmiş su mühendisleri olarak, bize farklı ülkelerde su yapılarını inceleme amaçlı geziler yaptırırlardı. Uğradığımız yerlerden biri Avusturya’nın Salzburg kenti idi. Ortasından Salzach Irmağı geçiyordu. Antakya’nın Asi ırmağı sanki… Salzburg, Floransa, Prag… Gibi bir müze kent… Her yan burada doğmuş olan büyük müzisyen Mozart’ın heykelleri ile donatılmış. Her taşın altından Mozart çıkıyor. Bu arada ilgimi çeken, sokakların Antakya sokaklarına benzemesi… Yerlerin, yuvarlak taşlarla döşeli olması… Yağmurlardan cilalanmış taşlar… Sanki İplik Pazarı’ndan Neccar Dağına doğru yürüyorum. Hepimizin bildiği gibi bizim belediyecilerden biri, sokaklardan o yuvarlak taşları sökmüş, harika bir eğim hesabı ile yapılmış olan, bence bir mühendislik harikası olan arkları – tarıkları zamana gömmüştü. Ve de dağ sellerinden korunan Antakya’yı kaderine bırakmıştı. Evet, şimdi UNESCO’nun dünya mirası olarak korumaya aldığı Salzburg, Antakya için düşünülemez artık. Dünyanın hiçbir yerinde kentler büyürken, eski kente kimse dokunmaz; koruma altına alınır. Roma Köprüsü de Unesco şansını çoktan kaçırmış durumda… Antakyalılar, üzülerek söylüyorum, Antakya’nın değerini bilmiyorlar…(…)”

 

 

Sabahattin Yalkın’ın “Soluğumun Rengi Dünya ile Göz Göze” kitabına gelirsek, kitap beş bölümden oluşuyor:

1.Macaristan Şiirleri, 2. Hollanda Şiirleri, 3. Akdeniz Şiirleri, 4. Avrupa Şiirleri ve Çeşitli Ülkeler, 5. ABD Şiirleri  

 

Anadolu’dan, ilklerin kenti Antakya’dan çıkıp ülke ülke ve kent kent gezdiği yerlerdeki izlenimlerini şairlikten yana kullanır Sabahattin Yalkın.  Kaldığı kentleri en ince ayrıntısına dek araştırır;  meydanlarından anıtlarına ve müzelerine, müziğinden sanatçılarına ve coğrafyasına, tarihinden önemli yaşam merkezlerine dek gittiği kentlerde nesnel olarak gözlemleyerek şiirlerine aktarır…

 

Bu bağlamda gerçekçidir diyebiliriz… Elbette bir şair için hayal olmadan olmaz. Yaşadıklarıyla ve aşklarıyla da unutamaz insanları ve mekânları…

Budapeşte de Gellert Tepesi’nden bakan dizeleri ile ta Macaristan’ın orak çekiçli günlerinde bizzat yaşadığı günlerdeki duyumsamaları ile yazar şiirlerini… Her bir bendi  numaralandırması, onun dilinde sayıların da öneminin büyük olduğunu gösteriyor…

Burada yer alan şiirler insan ve sevi kokuşludur ; öpü öpü durur, kimse tutamaz. En eski tarihe sahip Anadolu’dan, Antakya’dan çıkıp Avrupa ve Amerika’ ya yaptığı yolculuklar ve orada yaşanmışlıklar sonucunda yazdığı şiirlerden oluşur. İç içe yaşayan insanların toplumsal dönüşümleri, ilişkileri, birbirleriyle yarışan kentleri ve güzelim doğayı şairin diyalektik ve entelektüel alımlamasına göre yansıtan şiirlerdir…

Çoğu dizelerinde aşka, sevgiliye ve sevişmeye özgü öpümler sunar. Bulunduğu kentleri  bir arka plan olarak resmeder şiirlerine… Küçük yaşamöyküleri de olur bu şiirler…

Yaşanmışlıkları mıknatıs gibi kendi üzerine toplayan dizelerinde sevgililer gerçek olduğu gibi farklı imgelerle de yeniden kurgulanır… Fuzuli’nin dediği gibi :

“…Ger dese Fuzuli ki güzellerde vefa var,
Aldanma ki şair sözü elbet yalandır…”

 

Olsa da çoğu şiirleri gerçekçi ve nesnel baışla yazılmıştır..Müzikler , besteciler, yazarlar, şairler ve kadınlar çok önemlidir şair için… Rus Balalayka ’sına şiir yazar. Atinalı arkadaşı Nikos Dalezios ‘a yazdığı Yassu Vre –Hoples şiirindeki    “Niko… ben sana kurşun sıkamam ” da daha başkadır amacı; diyalektik dokunuşlar ve toplumcu yanıyla örülmüş dizelerinde Egenin her iki yakasındaki halkların kardeş olduğunu barışsever dizelerle dile getirecektir. Aslında tüm dünya halklarının kardeşçe yaşadığı bir dünya mümkündür diye düşünür şair.

Bu ülkelerde kentler ve mekânların orijinal adlarını doğrudan olduğu gibi aktarır;  yer yer dizelerde ve şiir başlıklarında da kullanmasıyla karşılaşırız. Bunlar bazen okuyucuyu yorsa da ( dil açısından) Türk Şiirine verdiği emeğinin ve duygularını anlatmada yeni sözcükler yaratmasının önüne geçemez; öpmenin ( öpü, öpüm , öpümlük, öpey, öpülediğim, öpülgen ,öpüntü, öpüşsüz ,öpülme , öpken, öpülük , öpüşmek,öpgen öpümcül, vs.)bin bir çeşidiyle karşılar bizi şair. O nedenle ilerideki sayfalarda gezdiği yerleri tek tek sınıflandırarak yazmak gereksinimi duydum.

Macaristan Şiirleri  

Budapeşte’nin bir Türk şair tarafından yazılması (Nazım dan sonra) Cumhuriyet Döneminde   belki de bir ilktir.

İlk 1952 yılında Budapeşte’ye gelen Nazım Hikmet de, kentin her yerinden görünen Gelllert Tepesi’ne ve 106 metrelik dev Özgürlük Anıtı na uğramadan gitmez. Anıtın önüne gelerek “Halkım adına.” Deyip dost Macar Halkına elindeki kır çiçeklerini saygıyla bırakmıştır… Daha sonra 1954 ve 55 de tekrar gelecek ve şiirlerini yazacaktır: Akşam, Postacı ve Macaristan Notları bunlardan bir kaçıdır.

 

Nazım Hikmet’in ilk gelişinden 18 yıl sonra 1970 li yıllarda Sabahattin Yalkın’ın da yolu düşer Budapeşte’ye… Şiirlerinde bohem ve gezgin bir Türk delikanlısı olarak karşımıza çıkar. Bir kafenin arka salonunda garson kızın bir öpümlük küçük ağzından tutun da komünist partili kadınlarla toplumsal muhabbetler yapmaya, şairlere, köprü ve Gellert e şiirler yazacaktır.Toplumcu ve nesnel bir bakış açısıyla kurar dizelerini.

Macaristan Şiirleri’nin toplamda on üç şiirden oluşur:  İlk şiiri Budapeşte ye yazılmıştır:

 

Budapeşte

1.Külebi’nin şiirinde çatlak çatlaktır dudaklar
Kuzey rüzgârlarından

Benimkiler çorak Anadolu sıcaklarından
Tokai sarhoşluğu düşünce kanıma
Peşte’nin Mayakovsky Sokağı’nda
Kucaklardan kucaklara kanat kanada
Macarya merhaba
….
3. Yürek yüreğe düşünce
Hu çeker şimdi bile
Gülbaba Tekkesinde sarıklı gömüt taşları
Kan sonrası bir sevgi işte

Günden güne unutulan topraklar da
Buda nerde Peşte nerde

Buda-peşte… Budapeşte.

 

Toplumcu ve sorgulayıcıdır şiirleri;  gözlemleriyle birleşince ortaya birbirinden naif ve duygu dolu aktarımlar sunar okuyucuya. Budapeşte Kenti Tuna’nın batı yakasında Buda (Budin) ve doğu yakasında Peşte şeklinde iki bölüme ayrılmıştır.

Eğitim amaçlı geldiği bu ülkede gördüğü, duyumsadığı her şeye; köprülere, tepelere, doğanın ve insanların bin bir türlü işlemesine şiir yazabilmiştir. Zincirli Köprü de bunlardan biridir.

“Zincirli Köprü (Lanc Hid)

Duasız Matthias Kilisesi
Org seslerinde bulur yüreğini
…
başına buyruk Zincirli Köprü
Ya sevdalı ya belalı
Tuna’nın taş merdivenlerinden karışır sulara
öpü öpü
sevey bir türkü
Budapeşte’nin gömütlük bekçisi
Noelde güneşi öldürülünce
ilk kez korkar mezar otlarından
Tütün silmiş avuçlarında bir ip-yağlı
Bir kitap – kanlı
Ve çözümü yarım üç mumlu iblis şamdanı
Tören ağıtçıların ağıtlarında
Tütsü kokulu
            gökey ezgiler gizli

Unutulmuş atlarını sular Macarya
Hösük Alanı’nın yontularında serüvenleri ak güvercin kanatları
uçtu uçar zamana
Işıklar en güzel rengini bulur

Melez yüzlerde kançanağı

Koklanmaya koklanmaya gök te kurur
Osmanlı artığı
         öpey dudaklarda

Gülüşleri az çıplaklıklar çok

Unuturdu öncesi tüm devrim türküleri “

 

Bu şiirde şair, ad ve eylem köklerine  –ey ekleri getirerek tıpkı içbükey, düzey düşey  de olduğu gibi yeni sözcükler türetmeye çalışmıştır: sevey, gökey, öpey gibi…

 

Szabadag Oteli  şiirinde toplamda dört bendi yedi dizeden oluşur. Burada yine öpmenin bir başka sözcüğüyle karşılar bizi:“öpülediğim Çek kırması kız”, “Dışarda sellice bir yağmur”… Yine Espresso Emme -1970 şiirinde “bir öpümlük küçük ağzı”…

Şiirlerinde Karacaoğlan koşmalarındaki gibi güzeller eksik değildir: Rum kırması Steryani, Katalin, İlona, Mari gibi sevgilileri olduğu gibi içinde bulunduğu yaşadığı kentleri de kadınlara benzetir…

Yitik Çan Sesleri Şiirinde dört bendin de adları vardır: 1.Günlerin En Eskisi Pazar, 2.Yasaklı Bir Bedenleşme Öncesi, 3. Sevdikçe Sır Olur Budapeşte’nin Koltukaltı, 4.Gizlediği Rengini Bulur Kan…

“Sevsenlenir sesini yitiren dudaklar ‘
Önemli bir sözcük buluşudur : ‘sevsenlenmek’

Rudas Hamamı‘ nda dördüncü bendinde:
“..Alsevli bir yıldızdan arakladığı öpüyü’

En günahlı anında bırakıyorum dudaklarına

Sen
bensiz de akarsın ey Tuna”

Kırmızı rengi ve kanı çok kullanır dizelerinde aşka ve sevgiliye gönderme yapar ama Antakya’ya

“dizelerde her dile sevdalı Antakya” Diyerek daima aklının ve yüreğinin başköşesine koyar memleketini…

 

.Bayan Kazmerna’ın Pansiyon -Dışarlıklı bir öykü/1970- Şiirinde:

Bir bakıma Sovyetlerin elinin hala Macarya topraklarında olduğunu gözlemler. Politik yönü belirleyicidir şairin…

“1.Bayan Kazmerna yaşlanınca

Küçük kızlara dadanmıştı Komünist Partili kocası

…

3.Karlı bir gece bonbon dudaklı kadın

Aşırı oynaklaşınca kaynatılmış kırmızı şaraptan

Kovdu bizi şamatamıza kızan bayan Kazmerna

Yarım kaldı günahın en beyaz sıcağı

Yarım kaldı gök yarım kaldı uçurtma

bir kuş gibi kurşunlandı zaman

bir kuş gibi tüyleri havada
….

4. İtalyan kırması bayan Kazmerna

Akdeniz erkekleri düşlemişti genç kızlığında

Ömrü boyunca sevmemişti Rusları

Ve katılmadı Kurtuluş’un 25. Yıl kutlamalarına
Oysa ne çok paralar harcamıştır Kremlin
Hösük Meydanı’nın kızıl bayraklarla donatılmasına
Eski Macarya kahramanlarının donuk bakışları altında…
s.20- 21

Yine bu şiirinde de anıştırmalar, bağdaştırmalar ve yer yer eğretilemeler görülür:

“Bir kuş gibi kurşunlandı zaman”  

Kentleri kadınlara benzettiği şiirlerindendir “Rudas Hamamı”:

 

” 1. Hep kadınlara benzetirim kentleri

Kişnemesi az bir kısrak gibidir Budapeşte

….

4. Alsevli bir yıldızdan arakladığım öpüyü
   En günahlı anında bırakıyorum dudaklarına
   Sen bensiz de akarsın ey Tuna
   Bu gece beni yalnız bırakma

Bıı raaak maaaaaa bııı raaaak maaaaaaa….”

Gibi o zamanların sesli harf uzatmalarına götürür bizi. Sanki tanıdıktır; bu günlerden ve sosyal medyadan ödünç alınmış gibidir…

5.Çıplaklığımı silkeliyorum sabah güneşine
Ne çok öpü bu böyle  sıcağı üstünde
Bir sevdadan mı bir yangından mı
Bir daha yaşanır desem de İnanma
Anısı yaşamın gizi içinde karışır zamana…

Alsevli, öpü, çıplaklığını silkeliyorum gibi yeni sözcük ve imgelerle oluşturur şiirlerini.
Şair yepyeni sözcüklerle hem insanlara hem mekânlara göndermeler yapar. Osmanlı tarihini de Rudas Hamamı şiirine en son dizesine dek ince ince dokur:

6. Bu saatte tenha olur Rudas Hamamı
   Kalın duvarında yapımcı Mehmet Usta’nın adı
   Alır götürür beni Osmanlı’nın mehterli yıllarına
   Dip kurnaların birinde yıkanıyorum
   Tuğra işlemeli bakır taslarla” s.22-23

   Rudas Hamamı’nda olduğu gibi  tarihi kaydediştir, geçmişin izlerini sürer kentin ayak izlerinde; günlük gibidir şiirleri…

Şiir başlıkları ve içinde yer alan her mekân, çoğunlukla gerçek izlenimlerden oluşur:
Yıllar sonra Macaristan’a ve Budapeşte’ye tekrar gider şair. Kentin yüzünün çok fazla değişmediğini ancak kendisinin değiştiğini fark edecek ve o zaman ki aşkının hayatta olup olmadığına dair merak eden bir şiir yazacaktır; çünkü o kentteki yalnızlığı hala aynıdır ve yüzük parmağı bomboştur.

 

Yıllar Sonra Budapeşte şiiri bu bölümün son şiiridir:

 

1.Tuna’yı seyrediyorum Gellert Tepesi’nden

Sular akıyor mu susuyor mu yoksa

Bırakmamış olsam iyi giderdi bir sigara

Yıllar önce şuralarda düşürdüğüm aşklar

Dudaklarını arıyor dudaklarımda

Gene yüzüksüz yüzük parmağım

       İlona acaba yaşıyor mu daha  

(…)

3.Rakoczy Caddesinde yağmur çişeliyor

Orak çekiçli bayraklar görünmüyor vitrinlerde

Gizli gizli aynı oluyor parlak camlar

İnce dudaklı öpüşken Macar kızlarına

Başka bir kafe Espresso Emke’nin yerinde

Üzünç karışıyor kahvemin salınımlı dumanına

         İlona acaba yaşıyor mu daha

Hollanda şiirleri

Hollanda Türküsü ile başlar. Bu bölümde Hollanda’da bulunan kanallardan, Felemenkçe dilinden, Ana Kraliçeden ve Amsterdam’ın aşka soyunmasından söz eder. Delft Kentinde ve diğerlerinde yaşadığı günlerin zaman, mekân ve düş ekseninde kurulan çok boyutlu geçişlerinden sağ salim çıkarır dizelerini. Bu bölümde toplam dokuz şiiri bulunur.

 

Delft Kenti maço bir şarkı ya dönüşür. Şairin şiirlerinde kentler  -en başında söylediğim gibi-  benzerlik olarak bir başka anlamı içerir:

 

Maço Bir Şarkı  

 

1.Yağmur ıslığı bir düştür Delft
Ayaklarında düğümlenmiş bir kent yalnızlığı

Kanalların aynasında uyruğu yitik güneş

Delft Mavisinden kaçan sevda

(…)

Kendi kendine yasını yaşar akşamın

Boşuna okunur kutsal şaraplı yakarılar

 

2.Kalpsiz de dolaşılır Rotterdam da

Rotterdam Feneri kör gözleri seyreder

Denize karışan Ren ballatlarını

Hiçbir dalgada dalgalanmayan

Hiçbir dalgaya kanmayan

Maço bir şarkı notalanır

Arka cepte sustalı bıçak suskunluğunda

Düşer omzu dövmeli sokaklara ıslıksız

Islak bir gölge

 

3.Surinamlı bir yosmadır Amsterdam

Geçmişi kutsal paskalya haçı

Kanına kan arar dualı sularda

Diklenir melez bir memebaşı

Damarların yaşamcıl dolambaçlarında

Umursamadan göğün kıskançlığını

Bilinmedik öpümlere soyunur gecesini

Sevişmecesi sözcüklere sığmasa da

Sonunda aklanır son kupa kızı da

 

Öpümler sözcüğü öpüşler den ödünç alınmış gibidir. Yaşamcıl, sevişmece sözcük hazinesinin üretkenliğine örnektir… Benzetmeleri, kişileştirmeler ile söz sanatlarına da dem vurur şair…

Anadolu ve memleket özlemini de yalnızlığına koşut olarak yazar şair.

Laternaların çaldığı, pezevenkçe ye dönüşen gecenin cirit attığı ve aşka soyunan Amsterdam gecelerini dizelerinde telmihler, alışılmamış bağdaştırmalar ve eğretilemelerle yeniden kurar:

 

3.Dillerin en kolayı pezevenkçe-ye

Dönüşünce gece

Dostça göz kırpar Kırmızı Fenerler

Ve Surinamlı bir yosma

Anasından aşırdığı haçı

Günahında bile taşır boynunda/
(…)
5.Gökyüzünün ışıkları düğümlenince
Dar kalçalı Madonna kaldırımlarda sabahlar

Afyon dumanlarında
Ve pazar günleri

Kiliseli bir dua

 

6.Kanal boyunca gölgesini arar Rembrandt
Ekmeği kıt kapılarda

Tuvalindeki renkler aç

Uyur süt kaymağı uykusunu

Ana Kraliçe… anaç

 

7. Kanların yol ayrımında

Umurumda değil kim sevdalı kim piç

Yüreğime oturmuş Anadolu

taş

Kanalların dolambaçlarında düşe kalka

karışır sabaha “

 

“Dar kalçalı Madonna” cinsiyet değiştirerek kadın olan erkeği simgeler.. “Gökyüzünün ışıkları düğümlenince”, da yine geceyi anlatır…

 

Örneklerde olduğu gibi şair , insandan yola çıkarak  kapitalizmin artı değeri haline gelen ve ezilen başta kadın olmak üzere  Marksist ve toplumcu dünya görüşünün izdüşümlerinden bakarak oluşturur şiirlerini..

İtalo Calvino’nun Görünmez Kentler’indeki gibi kadın isimleri ile kentleri ansa da Calvino’nun kentleri hayalidir: Marko Polo ve Han gibi iki kutup düşüncenin hayali ve somut olarak iki biçimde yazılmasıdır. Bazan da  distopik şekilde de kurgular Calvino.. Zekânın karamsarlığıyla iradenin iyimserliğini savunan Gramsci geleneğine bağlı, Pintor’un izinde muhalifliğin keskin zekâsı olacak bir edebiyatı talep eder yazar. Buna karşı bizde de Güven Turan Görülen Kentler şiir kitabını çıkarmıştır.

 

Fakat Sabahattin Yalkın’ın şiirlerinde diyalektik olarak yaşamın kendisini sorgulayan,   acımasız bir şekilde ezilenin ve ötekinin yanındadır. Bunu doğrudan göstermese de kentin sahne ışıklarını noktasal olarak o alanlara doğru yönlendirir.

Kadını ve emeği önceleyen, ırkçılığa ve tektipleştirmeye karşı duran şair, siyahların ve ötekilerin yoğun oldukları kentleri de örnekser.

 

Kentlerden bazıları şehvet ve cinsellik üzerine denklemlense de eril ifadeleri de şirlerine kıymık kıymık yerleştirir. Şiirlerinde Madonna adıyla kente kutsal bir ad atfetse de bir başkasında Surinamlı Bir Yosmadır Amsterdam ile ters köşe yapar veya Kalpsiz de dolaşılır Rotterdam da kapitalist sermayenin kentlerin içinde sermaye birikiminin farklı yüzleri olan uyuşturu tacirlerini ve bıçaklanan insanlarla kentin kötücüllüğünü gözler önüne serer.

Elbette Hollanda deyince Manş Denizi, Hollanda Lalesi, Delft kenti, Van Gogh, Rodin unutulmaz…

Delft ve Amsterdam gibi kentlerden aldığı ilhamla  bu kentlerdeki yaşanmışlıklarına şiirlerinde daha fazla yer verir…

 

Delft’e Kalan şiirinde:

…

“2.Bisikletimde ıslıklı bir şarkı Marion

Saçları Van Gogh sarısı

Kilise kayıtlarına geçmemiş

Vaftiz gününün kaydı

Birazdan vurur şarabımıza

Felemenk akşamlarının kızıllığı…” s. 32

Başta dediğim gibi şairin bütün şiirleri bir şehrengiz yazılarını anımsatır; gittiği lokantalar, kaldığı kentler, nehir boyları, gezdiği alanlar ve insanlar;  kentsel ve mimari projeden çıkmış ayrıntılara dönüşür bazan sözcükleri… Kentin kimliğini oluşturan nirengi alanlarına mekânlarına göndermeler yapar, onları anmadan geçmez… İnceden inceye kentlerin fiziksel, duygusal ve inanç siluetlerinde gezdirir okuyucuyu. Faşizmin yüzünü ve tecavüzü tek bir sözcükle anlatır : “Çıplaklayan”la aşağıdaki şiirinde:

 

Boerderij  Flaman Lokantası

1.Delft kanalları suskun

Sularında ağulu kuzey bulutları

orda Maasland yolunda
Bir şiir
dili yabancı daha
zonklar damarlarında(..)
3.Barın rafında Rodin’in fildişi heykeli
kadının sıcaklığına karışmış erkeğin eli
Polonya göçmeni çilli barmen

Yıllardır kesilmiş sevişmeden
Çıkmaz aklından ne etse

Anasını çıplaklayan Nazi erleri…

 

 

“Amsterdam“ şiirinde

1. Yüzümde unutulan bulutları

Sokak yağmurlarını

Yaşamak

 

Kanal sularında
Amsterdam

2.Yaşamsız bir gök sonrası

Mumyalanmış dudaklar
Güneşi bulunca
Öpüm yerlerinde
Amsterdam

3.Karanlığımı gizli gizli öldürürken
En eski gülü soymak
Aşka
Kanların çümbüşünde

Amsterdam ”

Dam Alanı’nın Mühürsüz Tanıklığı şiirinde ise
Bu alanın hikâyelerine gönderme yapar. Tarihsel izdüşümlerini sorgular şair.

…

2. Damarlarımda bir sürü Fenike gemisi

Durmadan değişir sefer düşleri

İskenderiye iskelesinin sırt hamalları

Bitmez tükenmez bir açlık içinde

Nil’den aldıkları zamanı

Kaçırırlar Akdeniz’e

…

4. Öldürmek için içimdeki yakarıyı

Kaç kez soyundum

Çok dilli sarhoşluklara

Dam Alanı’nın mühürsüz tanıklığı bir yana

direnen hep ben oldum

kaçan istavrozu yitik Hollanda.

 

 

…

Islak Bir Şiir -Rotterdam’ın Haşhaşlı Bedeni 1974-

Rotterdam kentine özgü coğrafi (kalelerine ve yel değirmenleri)
ve dinsel ( mumsuz bir dilde dualanıyor rahibeler ) ögelerin şairin duygulanımına etkilerini, oradaki serbest olarak eroinin,  esrarın kısaca uyuşturucunun kullanımına özgü rahatlığı yazmıştır bu şiirinde:

1.Hollanda’nın küf renkli su kanalları

Oynaşını arıyor yüzüme vuran bulutlarda

Ağlaması günahsız bir yağmur başlıyor

Mumsuz bir dilde dualanıyor rahibe
Hiçbir heykelin yüreği atmıyor

hiçbir haçın gözü görmüyor

 

Islanıyor kentin belaltı”

3.Gece yarısı güneşinde kanatlanıyor yel değirmenleri

Florinin hangi yüzünde kalmıştı Kraliçenin resmi
…

Adımlarım yitiyor Rotterdam’ın haşhaşlı bedeninde

Deniz feneri döne döne soruyor göbek adımı

Islanıyor zamanın bel altı “

Akdeniz şiirleri

Akdeniz kentlerinde yazılan şiirleri toplamda on şiirden oluşur.

Bu bölüm ilk olarak …..Altı  şiiri ile başlıyor
Dilaltı , Düşaltı, Şarapaltı gibi ana başlıklarla üç bölümden oluşuyor. Dilaltı alışılmış olsa da şarapaltı ve düşaltı birleşik yazılarak alışılmamış bağdaştırmalar olarak göze çarpar.
Şiirlerinde Akdeniz’in bütün simgesel değerlerini temsil eden ögeleri kullanıyor. Medici Ailesi’ni, Mikelanj’ ı ve oğlanlarla aşnafişneliğini, kadınların siyah tüylü koltuk altlarını: defne yağı sürülü olmalarını vs ince bir titizlikle işliyor… Yer yer telmihler, eğretilemeler, alışılmamış bağdaştırmaları ve kişileştirmeleri de kullandığı gibi dize kırma, parçalama gibi yapısal şiir tekniklerine de başvurur…

……  Altı

 

1. Dilaltı

Medici’lerin biraz kanlı biraz aşklı mezarlarını

Kabartmalarla süslerken

Bir gök ayrılmış Mikelanj’ın ellerine

Oğlanlarla aşnafişneliği

Dilaltı

Umurunda değil hiç

Oda müziği dinleyen yelpazeli kadınlar-

ın defne yağı sürülü

Siyah tüylü koltuk altları

 

2. Düşaltı
   Davut’un alımlı bedeni
   Yılların sakladığı bir düşaltı

Güneşin yedi renginde yedi Floransa
Gece büyüdükçe anlar
Niçin düşlerde çıplaklığı

Ve başlar yaşama

Çekiç vuruşlarında gizli gizli

Can bulan taş yüreği

Kan dolmadan

 

1. 44
   …

‘Modigliani Resim Yapıyor’ şiirinde ressam Modigliani’nin genellikler kadınların boyunlarını oldukça uzun resmetmesine gönderme yapıyor şair.

1. Yağmalanmış güneşin rengi

gece sorguda

Kapış kapış Sabin kadınları

Akdeniz’in hayasız dalgalarında

Aradıkça yüreğini

 

Biraz daha boya
…

2. Uzamış bel boğumundan

kuğu boynu-
nda ayva tüyleri
Öptükçe Modigliani
Sessiz akağında suların

Biraz daha boya…
(..)

Ressamı ve eserlerine gönderme yapar… O kenti tüm çıplaklığıyla ve ürettiği sanat yapıtlarıyla süzerek dizelerine aktarır… Bu kez sözcüğü parçalayarak bir alta dizeyi kaydırır:  kuğu boynunda ayva tüyleri cümlesinde

Elbette Venedik de burada olmalı
Venedikli Şiir’ inde

1.Deniz mi yürümüş kente
Kent mi bırakmış kendini istavrozlu sulara
Yaslı mı sevdalı mı
Kararmış ortaçağa taşları

Yakamozlu bir gizde suskun suskun yaşar yazgısını

2.San Marco Alanı-

nın semiz güvercinleri

tanış olmasa da konar omuz başına (..)

3.Büyük köprüden tura başlayan gondol
Kendi şarkısını söylese de
Çan seslerine karışır Vivaldi’nin konçertoları.

Aforozların bittiği yerde ..(..)

Vivaldi’nin bir zamanlar papaz olduğuna sanırım nokta atışı yapar.

“ San Marco Alanı-nın semiz güvercinleri “ dizesinde sözcüğü bölerek hareket katar ses ve biçim olarak.

Özellikle kadınların siyah tüylü koltuk altlarını şiirlerinde kullanır;  “Palmiye “şiiri aslında Avustralya’da Ekvator kıyısında bir adamın Akdeniz düşü kurmasını anlatır :

1. Güneş erken düşerdi sulara erken başlardı ağların onarımı
Deniz patladığında korku sarardı balıkçı kadınlarını
Tuzlu yapışkan bir ter basardı siyah tüylü koltuk altlarını

Palmiye ağaçları büyüdükçe türküler de büyürdü barakalarda

Bereketli dönüşlerde balık ve şarap kokardı akşam esintisi ..
Çıplak bir Akdeniz çıplaklığını arardı sularda mamma mia”

Bir tasvir vardır şiirlerinde, ayrıntıları yakalar şair. Arının hangi çiçekten bal alacağını bilmesine benzer dizeleri. Doğayı ve tarihi de içeren şiirleri olduğu gibi özellikle Faşizme ve Nazi kıyamına da vurgu yapmadan geçmez şair:

(…)
Barut kokusu sinmişti Roma’nın yıkık duvarlarına

Mussolini asılmış oyun bitmişti oysa mamma mia”

Paris’in Şipşak Fotoğrafı yer alır 48-49 sayfada ve Paris Kaçamağı şiirleri yer alır, arkasından Bolero Şiiri gelir.

 

“1.Ravel yok gözlerinde

İspanya’nın en İspanyol mezarlığında

yatar ölüsü…”

 

Fransa’nın Bask bölgesinden olan Ravel’i İspanya sınırında bir köyde mezarının olmasına vurgu yapar: “İspanya’nın en İspanyol mezarlığında yatar ölüsü…” cümlesiyle.

Paris’te kimler yoktur ki. Şiirlere bakıldığında Paris’in tarihini, sanatçısını ve mekânlarını görürsünüz.  Bol bağdaştırmalar ve sözcük üretimleri bir hayli önemlidir. Anıştırmalarında kimler yoktur ki.

 

Paris’in Şipşak Fotoğrafı

1. Kan basması bir duygu

Paris… yazgısı bitmeyen kent

Bildik yontulardan hiç biri

Taşlaşmış zamanlardan çıkmasa da

Azaltmasa da yabancılığımı

Bin bir dilli yosma bakışları

Burnumda Metronun yapışkan kokusu

Günahımı kutsar Notre- Dame’ın mumları

Ressam sokaklarında tüm renkler benim olur…

 

2.Gecelerin yüzsüz gölgelerine karışır

Verlaine Rimbaud dudakçası

Körkütük Seine aklancası boyunca

bir batar bir çıkar karanlığa

(…)

3.Şanzelize de yüreğim tufan

Bulvar kahveleri yitik resimlerin

öpüşü uğrak yerleri

(…)

uzaktan uzağa Piaf’ın çıngıraklı sesi

garson bir konyak daha…

 

Paris Kaçamağı Şiirinde

 

“1.St.Germain’in arka sokakları
Yosma köşelerde hazırlar akşamı günaha
Ne büyür ne küçülür yazgısı
Yağmur yalnızlığında
Çaylak ayakların..”  s.50
Kapitalizmin kadınları nasıl kullandığı ve çocuk bedenlerin sokaklarda fuhuşa nasıl sürüklendiklerini dizelerine serpiştirir…

 

 

 

Şair Yunan arkadaşı için yazar bu şiiri… Egenin iki yakasından karşılıklı dostluk ve barış mesajları taşır dizeleri. Ortak şarkılardan, rakıdan, umurlarında olmayan İsa’nın çarmıhı

ve de ezanlı minarelerden bahseder şair ve de hakkaniyetten:

 

 “Yassu Vre- Hoples”

 –Atinalı arkadaşım Nikos Dalezios’a–

 

1.Borulu bir gramofonda Denizkızı Eftelya
ben Efteya’yı  bilmem Niko

Rakıma karışan ince bir Rumca

Yasaklı sıcağını arar gecenin sol anahtarında
Zulasında Bizans’tan kalma yürek çarpıntıları
Göbek adı çoktan unutulmuş Pera
Tef şıngırtılarında açılıp saçılan yosma
belki kaçırılmış Harem’in çinili odalarından

 

Niko… ben sana kurşun sıkamam 

 

4. Den Haag Madurdam daki Den Haag kadar

Kardeş payı Themeli’sin pastası

Bildik bir şarkının nakaratlarında

“çadırımın üstüne şıp dedi damladı

Allah canımı almadı almadı “

…

Haydaaaaa….yassu vre-hoples

şarkılar daha kalıcı dostluklardan (…)

 

Niko… ben sana kurşun sıkamam 

 

5. Kuşdili masallardan kurtulan Anka

Yumurta akı beyazlığına bırakmış kanatlarını

Alp karlarının sütyensiz akşamlarında

Viyana sarhoş bir nokta dünyada

Aşk-revan içinde dağevinin barı

Gecenin utancı unuttuğu an

Paylaşılamayan bir düş yaşam

 

Niko… ben sana kurşun sıkamam

 

6.

…

Ne İsa’nın çarmıhı umurumuzda

Ne de ezanlı minareler

Üzülürdük Anadolu Savaşlarına

yazık değil mi bre onca kana

delikanlıca tokuşturdu kadehlerimizi

nasıl da tükeniyor zaman

 

Niko… ben sana kurşun sıkamam

 

“Yasaklı sıcak, gecenin utancı, kuşdili masallar vs alışılmamış bağdaştırmalardır .

 

 

Avrupa Şiirleri- Çeşitli Ülkeler

 

Bu bölümde toplam on altı şiir yer almakta ve ilk şiir Rusya Folklor’unun vazgeçilmez çalgısı Balalayka’ya yazılmıştır:

 

“1.Son akşam yemeğinde bile

Kadın müritler ile dizdize

Paylaştı ekmeği şarabı

Ve yatağı

Rasputin… Rasputin…

Rusya steplerinde balalayka..”

 

 

 

Anastasya şiirini ise Prenses’e yazmıştır.

 

1.Ölmediyse Eğer Anastasya

Sibirya soğuğunda

Kaç yaşındaydı

Tüylendiğinde koltuk altları

Kaç yaşında

Nokta başlı memeleri

yumrulandığında

 

2.Sevilendi mi hiç Anastasya

Prensesliğini unutup

Soyundu mu kanı kanına

Bir güneşlik olsun sevişti mi

Dolgun kalçalı doğurgan

Mujik kadınları gibi

nasıl gelirse doğadan

 

Anastasya şiirinde şair az da olsa yaslanır erotizmin güzelliğine…

“Tolstoy Karısını Anlatıyor” şiirinde:

 

1.Topladım yaşamım boyunca

Yüzünü gözünü

Boyunu posunu

Nice çarşı nice Pazar

Binlerce kadın içinden

…

4.Savaş ve barış

Ha bitti ha bitecek…

 

Mütemadiyen anıştırmalar (telmihler) var şiirlerinde;  şairler, yazarlar, roman kahramanları, prenseslerdir. Pek çok insanı içine alan kentleri yazar şair. Bu insanların hepsi bazen normal bazen da çok ünlü insanlar olur.

 

 

 

Romandan Çıkan Dostoyevski de

 

“…

3.Düşeş oturtmak zor zanaat

Bir kadını Deniz gibi sarmak

Bir denizi kadın gibi soymak

Son kez atalım zarları yaşamına

Kumarbazı sen yazmadın mı yoksa.. “

 

Derken yine Dostoyevski’nin Kumarbaz Romanına telmih yapar.

Mavi Yiyen Martılar da Kopenhag kentini öne çıkarır, şiirin tamamı şöyle;

 

1.Kopenhagda güz öpüntülerinde

Kuzey aylağı kıza

Sırf beyaz poposu için

Güneş satmak istedim

Çıplaklığı geceye karışmadan

 

Öpülgen sesi biraz uçarı

biraz da seviliydi sanki

…

2. O yaşamaltı Sultan Ahmet’i anlattı

Çift -sarımlı dumanlara çıplaklandığı

yüksük ağızlı İstanbul akşamlarını

İsa’sız niyet taşını Ayasofya’nın

hiç evlenmeyen boğaz vapurlarını

 

Bir de martıları

deniz mavisi yiyen…

 

3.Kopenhag’ın en ağdalı sokağında

öpüşsüz ayrılınca dudaklar

Viking masallarının acımasız canavarı önünde

tam boy fotoğraf çektirdim

yüzümdeki Akdeniz sıcağı çekilmeden

 

O günlerden kalma ıslak bulutlar

Zaman zaman düşer gözlerimden …”

 

“Yaşamaltı, öpülgen, öpüşsüz, yüksük ağızlı İstanbul, hiç evlenmeyen boğaz vapurları “gibi sözcük buluntuları, ad tamlamaları ve alışılmamış bağdaştırmalarıyla şiirlerini besler. Kişileştirmeler benzetmeler ve muntazam bağdaştırmalar ile yüklüdür şiirleri Şair Sabahattin Yalkın’ın.

Tüm şiirlerinde Madonna’yı büyük harfle yazar İsa’nın annesi Meryem’e ve Hristiyan kadınlarına bir göndermedir… Ancak bazen bu Madonna dar kalçalı yani cinsiyet değiştirmiş bir Madonna’dır…

 

Cenevre’de İlk Gün Şirinde 15 Mart 1987 yılında kentin betimlemeleri ve yalnızlığıyla baş başadır şair:

1.Bindokuzyuzseksenyedi
Sezar martının on beşi
en yaslı gün
körkütük tutkunum evli bir kadına
bin türlü çıplaklığı
çıplaklığım da
uçağın pervanesinden kuşbakışı karlar altında bir çift dudak
İstanbul
hiç öpülmemiş sanki
öyle kızlak

2. Alp Dağları kış valsinde

Cenevre’yi arıyorum uyruğu belirsiz atlaslarda

…

Aktıkça damarlarımda şiiri

Karacaoğlanın

 

4. Leman Gölü’nün fıskiyeli suları

Fransız piçi bir şarkı besteler gibi

…

ve bir göz kararması

Şems sarhoşu Mevlana döner ha

döner

gülyağı kokulu tekkenin çıra loşluğunda “

 

Cenevre de İlk Gün şiirinde şair, yalnızlığını ve gurbetçiliğini Karacaoğlan, Şems

ve Mevlana’nın sımsıcak gücüne ve enerjisine dayanarak yenmeye çalışır.

1. 66-67 . Çikolata, banka ve dağ sözcükleriyle ile somut şiir denemeleri yapmış şair..

 

“Brandenburg Taşçısı” şiirinde kendi çocukluğuna da gider şair,

(şiirin tamamı)

1. Taşlarla oynardı

çocukluğunda

sevinir havaya uçardı

renklisini bulunca
ne uçurtması oldu
ne balonu
hep özlemini duyar

Karlı Kars sokaklarının…

3. Bir sabah yıkılamaya başlanınca

Rus erlerinin elleriyle ördüğü duvar

renkli taşları topladı

gün boyunca

irili ufaklı

köşelisi yuvarlağı

 

4. Brandenburg Alanı’nda

Kolye niyetine kapışılınca
Utanç Duvarı’nın taşları
cicili bicili kadınlarca
şaşırdı kaldı
sattığı taşlara
5. Ve başladı dönüş hazırlığına

 

Şiirinde Rusların yaptığı Berlin Duvarı’nın yıkılmasını da konu eder:

Kafka’nın Evi’ne de uğramıştır Prag da :

 

1.Prag’ın solgun göğsünden kurtulunca

Kafka’nın evini gösterdi

Yaslı haham bulutları

Çoğu korku renkli

Yahudi bir hamamböceği

Kaçtı beni görünce

Dar kapıdan içeri.”

İle Kafka’nın Dönüşüm romanına; bir sabah uyandığında hamam böceğine dönüşen Gregor Samsa’ ya gönderme yapmaktadır.  s.80

Trafalgar Alanı’ nda
2. Amiral Nelson Anıtı’nda suskun
Suskun seyreder sömürge artığı siyahları ile anıtlara ve kentin simgesi meydanlara anıştırma yapar şair.

Bir leyla’dır Zaman – British Museum’u gezerken-
En yatağa ve yatakçıl çıplaklıklar da en leyla’dır zaman bağdaştırılması şairin şiirlerini verdiği emeği de göstermektedir

ABD Şiirleri

 

ABD Şiirlerinde toplamda on altı şiiri bulunur şairin… Cuyahoga Irmağı ile başlar. Bu şiirinde dizelerinde ırmağın dökülmesi gibi harflerini de döker zamandan zamana sularla derken sularlanın bütün harfleri tek tek aşağıya doğru yazılır; hareketli dize örneğinin olduğu Somut Şiire örnektir.

Cuyahoga Irmağı ‘nda şair “somut şiir” denemesi yapmıştır. Şiirin sözcüklerinin sadece imgesel olarak değil, aynı zamanda görsel olarak da kullanılmasını amaçlayan bir şiir anlayışı “desen şiiri”, “şekilli şiir”, “görsel şiir” olarak da anılır.

Somut şiir, dilin sadece anlamsal ve kavramsal boyutlarını değil, görsel-çizgisel boyutlarını da araştırır.. . İlk olarak Nazım Hikmet “Salkımsöğüt “de denemiş daha sonra da Ercümend Behzat Lav “Korkuluk” şiirinde somut şiiri denemişlerdir… İlhan Berk ise 1962 de “Mısırkalyoniğne” şiiriyle deneyecektir.

 

4.Kan kana iki akarsu bakışlarımız

Göğün başlangıç yerlerinde

Bırakılmış bir sevda

İlk nerede dudaklaşmıştık

Son nerede

Zamandan za

       ma

             na

    su

        l

        a

         r

         l

         a

Doğacaksan ağlama “

Mayfield Yolu
-Kolomb 500 yıl önce Amerika kıyılarına yelken vurmuştu-

1.Etna nın külleri orada

Akdeniz’in çıplak sularında

Kanlı bir arya

2.Yılların akında mı  karasında mı
Cleveland’da Myfield Yolu’nda

kök tutar melez bir tohum..”

 

Kapalı ve mekânsal şiirlerden biridir :

 

“Orda Cedar Yolu’nda

St. Ann Kilisesi-nin papazı ” diye başlar İstavroz şiiri:

 

Coventryard

1.New York…New York…

Franki söylüyor

iblisin dölü
Euclid Heights Bulvarı kar sarhoşu

İskelet dallı ağaçlardan

Düşüyor zamana
Şubat’ın yalnızlığı…96

 

 

Cleveland’a Grek Haftasında Yunanca Söylenen Türk Türküleri ve Oyun
Havaları için Şiir “oluveriyor durup dururken.

“…Gecenin nikâhsız saatlerinde

Büyür yıldızların hayasızlığı

Gizli gizli kanlanır meme başı dil ucunda

Şimdi hangi doğuma başlar

hangi zaman içinde.
          

Gibi cinselliğin- erotizmin yoğun olduğu dizeler…
“3.Ve Grek cümbüşün de
Sirtaki halkası dalga dalga

Vurur kıyılarıma kızlı kızanlı

kaynar canım
şimdi hangi türküde sesler
hangi sesleri türküler.”

 

Şair şiirlerinde harekete de yer verir. Yabancının Cleveland Ezgisi Şiirinde:

“ 2.Erie Gölü’nün nemli yeli çarptıkça camlara
Ne denli suskun olsa da

Duvarlarda asılı fotoğraflar başlarlar soluk almaya
Şurda makamı unutulmuş bir şarkı
Şurda yarım kalmış bir kahkaha
Ve zilzurna bir İstanbul
Güm diye vurur kapıya…”

İstanbul özlemidir belki de, oradaki yaşamın kareleri üst üste bindirilerek anlatılır şiirlerinde.
Fotoğrafların hareket etmeleri, soluk almaya başlamaları kişileştirme sanatına özgüdür ve bir özlemi yansıtır.. s.98-99

Grandview Sokağı Cleveland olduğu gibi

 

Tele Ses şiirinde ise “Alo” sözcüğü ile somut şiiri dener şair.

El değmemiş ak şiirinde cinsellikte bakireliğe  gönderme yapar ama aslında doğanın bakireliğinedir bu. Tevriye yani çok anlamlılık şiirlerinde kendini gösterir:

 

1.Lakewood’un orda

Ne vakit seyre dalsam Erie Gölü’nü

Gökdelenlerin kanatlı tepelerinden

Dalgaların sonsuz dansında sarhoş tekneler

Bir türlü paylaşamaz balık kokulu öpüşleri

Duasız anıları kendi kendine gömülür zamana

Ve ben kirli örtüsünü yırtmak isterim suların

Akın’ı bulmak için

El değmemiş akını

2. Downtown ’un orda

Ne vakit seyre dalsam Cuyahoga Irmağını

Batı yakasına uzanan köprüden

Yakası açılmadık bir küfür düşer

Zenci kokulu kömür vagonlarından

Boylu boyunca serilir ringe siyah gölge

Ve ben yağmur bulutlarını sağmak isterim

Akın’ı bulmak için

El değmemiş akını

3. Mall’ın orda

Ne vakit seyre dalsam çilli kızları

(…)

Ve ben alıp gecelere kaçmak isterim aşkı

Akın’ı bulmak için

El değmemiş akını “ s.105-106

Zencinin Gizli Türküsü ‘Cleveland’ lı zenci şair Russel Atkins’in anısına’ şiirinde :

1.Çiçeklerden gülü severdi

en çok

beyaz olanı

2. Fistan alırken yavuklusuna

İlle de

süt beyazı

 

3.tüm yaşamı boyunca

Beyazdı

giydiği şapka

4.inandırmışlardı onu

Beyaz insanlar

İsa’nın beyazlığına

5. Gecelerdi tek sığınağı

Karanlıkta sevişirdi

unutsun diye siyahını

6, Öldü gitti sinmedi içine

Kara eli kara derisi

ah o güneşin ettiği
s.107

 

“İki Bir” Şiiri ise tektir bentleri sayıyla sınırlamadığı:

Erie Gölü’nün orada nemli bir yel
üşütür kanat altını bataklık kuşunun
Boyası dökülmüş bir kotra
Bir büyür bir küçülür sularda
Joe Cocker’ın boğuk sesi
Yılan zehiri sessizliğinde dağılır kana
Ellerin sıcağı uzanır bel altına
….
ve sallar zarını atar
küfürlü İKİ- BİR oturunca kapanır tavla…
….

Amerika’da bir İtalyan Mafya Mahallesi’ne gönderme yapar “Emorta  “başlığındaki şiiriyle: “Bir şey görmedim, duymadım, bilmiyorum, konuşmam” ifadelerinin toplamı olan Omerta Sözcüğü , kurallara uyulmaması halinde karşılığı, kendisi ve tüm aile fertleri için cezası ölüm olan  ‘Mafya Yasası’dır.

 

“Emorta  “

 

(…)

2. Yağmurlarda gölgesi yitince

Dayanılmaz bir yalnızlık çöker İtalyan mahallesine

 

3.Ölünce gömülmek ister Sicilya da

Anasının yanına toprak toprağa
Güneş karası karısı
Aşksız bırakmasa da kollarını

Düşlerinde Akdeniz’in anaç karını
Belli belirsiz bir ağıt içinde

Uzanır Etna küllerinde büyüyen üzümlere… s.110

Dünya üzerinde yaşayan halklar arasındaki eşitsizliğe ve haksızlıklara vurgu yapmak için “Canavar” şiirini yazmıştır şair… (Amerika’da bir genç bir çocuğun yıllık gıda tüketimi yaklaşık 1 ton) diyerek başlığa eklemiştir.

 

Canavar

 

1.Sabah güneşi düşünce toprağa

On dördünde on beşinde on altısında

çillisi çilsizi

kızı kızanı

günün ışıklarını yerler

ekmeği salamı pizayı

şekeri çikolatayı dondurmayı

tosbağa büyüklüğünde hamburgerleri yerler

gökyüzünü bulutları yağmurları

ardı arkası kesilmeyen sirenleri yerler.

 

2. Güney Amerika ananaslarının

Florida portakallarının

kuşpisi düşmemiş uzak karlı dağların

sularını içerler

galon galon

bir de kınalı ineklerin sütlerini

ve Etyopyanın

açlıktan öldü ölecek çocuklarının

yazgısız ana –babaları

görünmez kanatlı melekleri dualarken

Cafe Arabica’da kahvesini yudumlayan kız ne güzel

sereserpe açılmış bacakları ne güzel

gecelere saklanan çıplaklığı ne güzel

açlığı bilmemesi ne güzel

günahı ne güzel .

 

3. Ondördünde onbeşinde onaltısında

çillisi çilsizi

kızı kızanı

 

bin bir figürlü el-kol sallantılarında

zenci ezgilerini yerler

nota nota

Blues’ları yerler

Rock’ları yerler

Metal’ları yerler

Rap’ları yerler

gün boyu yorgunluğunu

dumanı hapı tozu

akşam güneşi’ni

dünü bugünü yarını

ve aşkı yerler.

Şirinde açlığı, tokluğu ve Dünyada Etiyopya’daki açlıktan ölenleri, varlık içinde yüzenlerle dünya düzenini anlatan dizelerini tezat içerisinde anıştırma ve özgün bağdaştırmalarıyla oluşturur. Fırsat eşitsizliğinden söz eder… Tüm İnsanların eşit ve özgür bir dünyada barış içinde yaşaması içindir arzusu. Öte yandan çoğul eklerde hiçbir bozulma olmaz Türkçe ses uyumuna göre +lar ekleri gelir.

Mahsuni Babanın “Amerik Katil! Katil! Türküsünü akıllara getiriyor dizeleri…

 

Çevre kirliliğinden dem vurur: Radyoaktif Çöpler şiirinde:

“Bir gün konuşur vurgun yemiş sular, izi-mizi belli mi saz benizli yüzlerde”:

 

Radyoaktif Çöpler

 

…

2. Asya’nın Okyanus bakışlı bereketli topraklarında

Bütün şarkılar pirinç seslidir

Ve besteler savaşları unutmak içindir

Doğdukları yerleri bile bilmeyen

Çekik gözlü çocuk fahişeler

şimdi çoktan yaşlandılar

…

Acı bir tohum düşer künyesi yitik karınlara

Ve radyoaktif çöpler gümrüklerinde ışığın ışına

…………………………………
İzi -mizi belli mi saz benizli yüzlerde…

…
3. ey demokrasi sen çok yaşa

Öpmekle biter mi öpülesi çıplak yosmalar

………………………………………….

Nükleer atıklardan ne haber Bay Başkan

 

4. Ve senin döllerin… akı karası sarısı

Su yerine galon galon süt içerken

Afganistan’ın dağ kavruğu çocukları

Hangi Tanrı adına ölüyor aç acına

El-hak doğrudur

yerden güvenerek

Bacakları en güzel tıraşlı kadınlar

Made in USA markalıdırlar

Barışçıl çıplaklıklarda nasıl da sevişgen

ve ölesiye öpüşürken

…………………………………………………

ki çoğu habersizdir radyoaktif çöplerden
………………………………………………..

Ve ölümcül çöpler büyür görünmez dalgalarla

Yedinci Kıta diye bir sergi olmuştu İstanbul’da. Okyanusta kocaman bir ada oluşturan çöplerin adıdır Yedinci Kıta …

Şairin barışçıl insan merkezli ve toplumcu duruşu bu şiirlerinde kendisini belli eder savaşa karşıdır. Barış içindir bütün şiirleri.

 

Cleveland’da Bir Mezarlık

…

2.Anlamını düşünmediğim bir sürü ad

Yemin ederim Akdeniz’in aklığı üzerine

Hiçbiri bilmez kutsal Zeytin Dağı’nı

ve hiçbiri ile kandaş değil İsa- Baba

Aşığı bankeri orospusu uyuşturucusu

Artisti askeri… hepsi de soluksuz toprak toprağa

Doğa sus pus olmuş bir İstavrozda

………………………………………

…

Ve ben ellerimi sevmeliyim bu gece

 

3.Öldürülen insanların suçsuzluğu sürüyor daha

Hiroşima’da Kore’de Vietnam’da Afganistan’da

Kimi gömmüşlerse öyle gömüldüğü gibi

Havadaki bulut aynı bulut yağmur aynı yağmur

Amerika’da… Asya’da… Avrupa’da.. Afrika’da…

Ölüler ki kendi aralarında konuştukları dili

Ölmeden öğretmezler hiçbir göğe

………………………………….

Ve kim kimse sormaz mezar otlarına

Diriliklerinde çılgınca sevişen insanlar

 

Ölü ölü sevişirler mi gene

.

ve Ben kadınımı sevmeliyim bu gece s.121..

 

Şiirlerinde yoğun insan sevgisi toprak ve Doğa göze çarpar .

ve savaş karşıtlığını tüm dizelerine yedirir Şair. Yıkadıkça Büyüyen Yalnızlık da güzel şiirlerinden biridir ve bu büyük şiirinde dizelerin en sonunda koyu harflerle yazdığı şiirlerin özeti gibi duran dizeler vardır. Numaralandırılan bentlerin sayısı azaltılmış dize sayıları çoğalmış;  15-20 dizeye bir bent düşmüş.

 

Yıkadıkça Büyüyen Yalnızlık şiirinde sonra Cleveland’da Bir Mezarlık, Radyoaktif Çöpler ve Canavar şiirlerindeki bentlerde dize sayılarında da epey artış var

 

Yıkadıkça Büyüyen Yalnızlık şiirinde bütün kötülükleri yıkamaya çalışan şair ile karşılaşırız. Örneğin:

 

1.Çiçek soluklu yolculuk

Bu benim sularım-nilüfer sesli

Kendi kendime yıkıyorum ellerimi

………………………………………..

ABD yi yıkıyorum biraz da Walt Whitman’ı

Hepsi bir uykudan uyanır gibi

…… Kilisesi’nin Balkan kaçkını papazı

İlk sırayı veriyor bana günah çıkartmada

Ve ben bir zamanlar çok sevdiğim bir kadını

Diri etli dudaklarını yeniden öpercesine

Sıcak gergin karnını yeniden okşarcasına

Ve yeniden yaşarcasına…

-İşte böyle ufak tefek kaçamaklar –

Anlattığımda bir çocuk kadar suçsuzdum

……………………………………….

Şimdi sözlerimi doğmadan yıkadığımı

Bir kadını düşlerken kanımı akısınca istediğimi

Güne güneşe toprağa hilesiz bedenlendiğimi

Ve elleri ille de elleri…

Çanların dinmek bilmeyen seslerinde

 

2. Beyazların korka korka gittiği zenci mahallesinde

Zencileri yıkıyorum rastgele;

Yaşlı bir kadın şarkıcının titrek notalı ilahisi

Ölümü güzelleştirmeyi umuyor buğulu siyah yüzlerde

Ve ben merak ediyorum

İstavrozlarda yaşlanan İsa

Bu rengârenk romansın neresinde.

……………………………………

Sularda usanmadan yıkıyorum

Ayyaşları hapçılar hırsızları

Çok dilli uzun yol vapurlarında

Hayasızca büyüyen beyaz düş kadınlarını

Ve dalgaların ıslak kalçalarını

Yakaları kırmızı karanfilli pezevenkler

Geceleri deniz fenerlerine benzerler

Rotterdam’da İstanbul’da New York’da

Yüzlerine sinen bölük pörçük resimleri

Zina çocuklarından gizlerler…

………………………………………

Yıkıyorum boyuna yıkıyorum adlarını sormadan

Ve elleri ille de elleri

İnsanların bitmez tükenmez dualarında

3.Yıkıyorum yıkanacak tüm yerleri

Sabaha bir Zülfikar keskinliğinde düşen ezan sesi

Anamla yüz yüze bırakıyor sonsuz güneşimi

Her namaz öncesi tersine çevirdiği resmimi

Hiç yaşlanmadan duran resmimi seviyor aslında

…………………………………………..

 

Ve göğün hiç azalmayan sularında

Yaşam ki bir damladan bir damlaya

Bir anlık bir hiç belki;

Kim bilir kaç haç geçti kaç çan kaç kan

Diz boyu bir günah… gün uzak daha

-Gizli gizli büyümekte silahların dinmeyen kini-

Bosna’da Afganistan’da Ramallah’da Bağdat’ta

Ve ben boyuna yıkasam da…

……………………………………….

Şimdi hangi zikir tesbihinde kaldı Yunus’un hu’ları

Hangi döngüde hangi cem paklar harama değen sevdayı

Yıkandığım sularda öyle yalnızım ki

Ve elleri ille de elleri…

Hallacı-Mansuru susturan kılıçlarda…
…

Şiirinde yine yıkandığım sularda öyle yalnızım ki dizesinde olduğu gibi anlaşılamadığı düşüncesi ve kimliğinden dolayı yalnızlaştığına vurg Yunus’uu yapar şair.

Yunus’n hu’larındaki arınmışlığın, yaşadığı dönemdeki savaşlar ve acımasız kıyamların neresinde kaldığını sorgular şair. “Hallacı-Mansur’u susturan kılıçlarda” dizesi ile günümüz Deniz’lerine, Mahir’lerine ve onlar gibi düşüncelerinden ötürü katledilen tüm insanlara gönderme yapar şair.

 

“Hangi döngüde hangi cem paklar harama değen sevdayı” Dizesiyle anlatılmak

İstenen ise bir zamanlar Anadolu’da ücra köylerde yapılan kadim Alevi Cem Törenlerine gönderme yapar şair. Bu cemler dedelerin önderliğinde,  köylerde Halk Mahkemeleri olarak da hizmet verirdi. Kavgalı kişiler birbirinden özür dileyip helallik almadıkça cem törenlerine giremezler, düşkün kabul edilirlerdi. Kısaca harama dönen sevdaların paklanmadıkça o kişilerin düşkün sayıldığına gönderme yapar şair…

Şair hiç bitmeyecek kötülük ve kapitalizmin, hoyratça insanları köleleştiren emperyalizmin bu ülkelerdeki yaptığı baskıyı zulmü, şiddeti yıkamakla temizleyemeyeceğini fark eder ama yine de bunları yıkamaya devam eder.

 

Gelin Yeryüzü aşkın yüzü oluncaya dek!  İle Adnan Yücel’e bir selam gönderelim buradan…

“Soluğumun Rengi Dünya İle Göz Göze” Kitabı’nın Yapısal Olarak İrdelenmesi

 

Soluğumun Rengi Dünya İle Göz Göze Kitabında Şiirler modern bir şehrengiz havasında yazılmıştır. Tamamına baktığımızda şair, gittiği ve kaldığı ülke ve şehirlerin insan, mekân ve yaşam üçgeninden izlenimlerini kendi iç dünyasına yansımalarıyla kurgular şiirlerini.

Şehrin bizzat kendisi:

Doğal ve tarihî güzellikleri, gezilip görülecek yerleri, ziyaretgâhları, mimarî eserleri, suyu, denizi, havası gibi özellikleri

Sosyal özellikleri:

Şehir halkından olma, sanat sahibi olma-sanatkârlar, esnaflar, meslek sahipleri, meşrep sahipleri, ün yapmış kişiler,  aşk duyulan sevgililer, güzeller, yakışıklı delikanlılar, özellik sahibi olma, şöhret, renkli simalar vs. içeren olayları ve Şehrin içinde bulunan kişileri ve yaşamı kapsar.

Ülkeler ve Şehirler

 

Gezmek hele de yabancı ülkelerde dolaşmak bir sanatçı ve de şair için muhteşem bir şey olsa gerek… İlk olarak 1994 yılında neredeyse 1 aylık süre içerisinde Sumhoter Halk Oyunları Grubu ile ta Manş kıyılarına kadar gitmiştik arkadaşlar ve eşimle beraber;  pek çok şehir gezmiştik o  otobüs yolculuğunda… Yollarda ve kentlerde İnsan o kadar çok anı biriktiriyor ki . Anımsadığım kadarıyla İlkin Yunanistan: Atina- Akropol, Selanik, Pire Limanından İtalya Bari, Korint Boğazı, Roma, Floransa, Bari San Marino, derken Monaco ve

Alpler, Fransa… Paris, Cannes, Lille, Calais, Bray-dunes… Manş Tüneli,  Denizin kilometrelerce çekilmesi, iki saat gecenin olması vs. Gemiler, mekânlar ve Bray-Dunes da ağırlanmak… Muhteşemdi… Şairi anlayabiliyorum… Evlilik yıldönümümüzü dahi unutmuştuk mekânlara büyülenmekten…

 

Biz şairimizin kitabında gezdiği yerlere gelecek olursak, pek çok ülke ve kent gezdiğini, oralarda birkaç yıl kaldığını görürüz:

1.Macaristan (Budapeşte) 2. Hollanda ( Amsterdam, Delft, Rotterdam) 3. İtalya  (Floransa, Venedik) 4. Fransa (Paris), 5.Avusturya (Viyana) ,6. Danimarka (Kopenhag) 7. İsviçre( Cenevre) ,8. Almanya (Köln, Berlin) ,9.Çekoslovakya /Çek ya ( Prag), 10. İngiltere (Londra ),11. ABD (Cleveland, New York, Lakewood) vs.

 

 

1.Macaristan Şiirleri

 

Anıştırma ( Telmih) Yapılan Kişiler

Gül Baba

Mehmet Usta ( Rudas Hamamı ustası)

Karaborsacı Freczy

Sefaretteki Edith

Titi

Müzisyenler ve Sanatçılar

Cahit Külebi

Bela Bartok

Bach

 

Adı Geçen Mekânlar

 

Gül Baba ( Tekkesi)

Zincirli Köprü( Lanc Hid)

Mayakovski Sokağı ( peşte)

Mathias Kilisesi

Hösük Alanı ( Meydanı)

SzabadsagKöprüsü

Szabadsag Oteli

Espresso Emke –1970

Lenin Bulvarı

Nirvana Bar

Balıkçının Yeri ( Halazs Bastya)

Gellert Tepesi

Donati Sokağı

Aslanlı Köprü

Bela Bartok Alanı

Atilla Sokağı

Moskova Meydanı

Ponti Sokağı

Bayan Kazmerna’nın Pansiyonu

Rudas Hamamı

İnternational Club

Elizabeth Köprüsü

Rakoczy Caddesi

 

Sevgililer:

Steryani ,Katalin ,İlona , Mari

,

Ünlü Kişilerin Heykelleri:

Kral Mattias, Petöti,

 

 

Doğa,Bitki vs.    

Tuna Nehri, Gellert Tepesi

 

Kitaplar

Dr. Jivago Kitabı

 

Sanat Aktivitesi

Spartaküs Balesi

 

2- Hollanda Şiirleri

 

Amsterdam, Delft, Rotterdam

 

Anıştırma ( Telmih) Yapılan Kişiler

Ana Kraliçe

Karacaoğlan

Müzisyenler ve Sanatçılar

Rembrant

Van Gogh

Marion Maerz( şarkıcı )

Rodin

 

Adı Geçen Mekânlar

Liedse Sokağı

Dam Alanı

Rotterdam Feneri

Kırmızı Fenerler Sokağı

Oude Delft Sokağı

Boerderij Flaman Lokantası

Maasland Yolu

Madurodam ( Hollandada minyatür kent)

Den Haag

İskenderiye

 

Sevgililer

——

Renkler

Delft Mavisi,Küf Rengi, Ak ,Kırmızı ,Mor

 

Doğa, Bitki vs. 

 

Manş Denizi

Ren Nehri

Akdeniz

Delft Lalesi

Hollanda lalesi

Havana tütünü

Nil Nehri

Amstel Nehri

Sina Dağı

Delft Kanalları

Anadolu

 

 

3-Akdeniz Şiirleri

 

Floransa, Venedik, Roma, Paris

 

Anıştırma ( Telmih) Yapılan Kişiler

Medici Ailesi,

Davut,

Sabin kadınları

Meryem Ana

Mussolini

İsa

Müzisyenler ve Sanatçılar

Mikelanj

Modigliani

Vivaldi

Verlaine

A.Rimbaud

1. Piaf

Lautrec

Ravel-(Bolero)

 

Adı Geçen Mekânlar

San Marco Alanı

Büyük Köprü

Avustralya

Ekvator

Şanzelize

Notre-Dame

St Germain

Afrika

Moulin Rouge

İspanya

Antakya

Kafkasya

Lesbos Adası ( Midilli)

Viyana

Kalyoncu Kullu Sokağı

Budapeşte

İspanya

Donati Sokağı

Delft

 

Renkler

Siyah

Simsiyah

Ak

kara

 

Doğa, Bitki vs

Akdeniz

Palmiye ağacı

Seine Nehri

Alp Dağları

 

Şarkılar

Denizkızı Eftelya

 

 

Avrupa Şiirleri –Çeşitli Ülkeler–   

Rusya, Kopenhag, Viyana, Cenevre, Köln, Berlin, Prag, Londra

 

Anıştırma ( Telmih) Yapılan Kişiler

Rasputin

Prenses Anastasya

Karacaoğlan

Şems ve Mevlana

Kara Mustafa Paşa

İsa

Aziz Vaclav

Amiral Nelson

Lady Hamilton

Soho

 

Müzisyenler ve Sanatçılar

Tolstoy

Dostoyevski

Strauss

 

Adı Geçen Mekânlar

Sibirya

Sultan Ahmet

Ayasofya

İstanbul

Central Otel

Aksaray

Ur kenti

Galata

Bavyera

Köln Katedrali

Branderburg

Kars

Berlin Utanç Duvarı

Cafe Mozart

Macarya

Kafka’nın Evi

Prag

Şarl Köprüsü

Namesti Alanı

Londra Trafalgar Meydanı,

British Museum

National Galery

Afrika

Mısır

 

Sevgili

Macar göçmeni Eva

 

Renkler

Kırmızı

Ak

Menevşe

Korku

beyaz

 

Doğa, Bitki vs

Alp Dağları

Leman Gölü

Ren Nehri

Toroslar

Akdeniz

Vltava Irmağı

Hradcany Tepesi

Nil Nehri

 

Kitap Adları

Savaş ve Barış

Kumarbaz

Aslan Asker Şvayk

 

 

ABD Şiirleri

(Cleveland, New York, Lakewood)

 

Anıştırma ( Telmih) Yapılan Kişiler

Kristof Kolomb

Sezar

İsa

İblis

Havva

Yunus Emre

Hallac-ı Mansur

 

Müzisyenler ve Sanatçılar

Frankie ( Sinatra)

Walt Whittman

Keruac

Joe Cocker

Baba Brando( Marlon)

Russel Atkins

 

Adı Geçen Mekânlar

 

Myfield

Myfield Yolu

Roma

İtalia

Amerika

İspanya

Cedar Yolu

St Ann Kilisesi

Downtown

New York

Coventryard

Euclid Heights Bulvarı

Cafe Arabica

Kitapçı Mac’s Back

İstanbul

Grandview Sokağı

Lakewood

Mall

Kanlıca

Etna

Güney Amerika

Cafe Arabica

Asya

Afganistan

Cleveland

Hiroşima

Kore

Vietnam

Amerika

Asya

Avrupa

Afrika

Rotterdam

İstanbul

Bosna

Ramallah

Bağdat

 

Renkler

Ak

Beyaz

Süt beyazı

Siyah

Kara

Sarışın

Saz benizi

Mavi

Sarı

Kırmızı

Doğa, Bitki vs

Cuyahoga Irmağı

Cleveland

Erie Gölü

Etna Dağı

Midilli Adası

Zeytin Dağı

 

…

 

Kaynak Kitap:

 

SABAHATTİN YALKIN: (2004),”Soluğumun Rengi Dünya İle Göz Göze”, Gerçek Sanat Yayınları, İstanbul